Άρθρο για το τσάμικο
Ο Τσάμικος είναι
ένας παραδοσιακός ελληνικός χορός. Το όνομα του χορού Τσάμικος, προέρχεται από
τα περίχωρα του ποταμού Καλαμά (Θύαμης, Τσάμης, Τσάμικος), στην ευρύτερη
περιοχή στην Παραμυθιά της Ηπείρου. Με το πέρασμα του χρόνου ο χορός Τσάμικος
χορεύεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους στην Ελλάδα. Χορεύεται σε κύκλο με
ρυθμό 6/8 (αργός) ή 3/4 (γρήγορος). Ο Τσάμικος λέγεται και Κλέφτικος επειδή
αγαπήθηκε και χορεύτηκε πάρα πολύ από τους κλέφτες. Σαν ηρωικός χορός
πρωτοχορεύτηκε από άνδρες, αλλά αργότερα στον κύκλο του χορού προστέθηκαν και
οι γυναίκες. Ο Τσάμικος μετά από κάθε μάχη και νίκη είχε την τιμητική του. Ο
Τσάμικος χορεύεται σ’ όλη τη Στεριανή Ελλάδα με κάποιες ιδιαιτερότητες. Μια από
τις ιδιαιτερότητες είναι ο ρυθμός της μουσικής. Ενδεικτικά, στις περιοχές της
Ρούμελης και του Μωριά, χαρακτηριστικό της μουσικής είναι ο πιο γρήγορος
ρυθμός, είναι τα 3/4. Της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, ο ρυθμός είναι τα 6/8. Ο
χορός Τσάμικος χορεύεται σε διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις, γάμους, βαφτίσια,
πανηγύρια. Επίσης χορεύεται και από χορευτικά συγκροτήματα διαφόρων
πολιτιστικών συλλόγων. Η έκφραση των χορευτών που χορεύουν στις κοινωνικές
εκδηλώσεις είναι πιο αυθόρμητη και διαφέρει από αυτή των χορευτών που ανήκουν
στα χορευτικά συγκροτήματα, που αναγκαστικά είναι πιο στυλιζαρισμένη και
τυποποιημένη λόγω της επιβαλλόμενης εμφάνισης. Η έκφραση των χορευτών
επηρεάζεται και από τα λόγια του τραγουδιού, τον τρόπο εκτέλεσης, το χώρο αλλά
και την ποιότητα της απόδοσης του μουσικού οργάνου. Οι κινήσεις πρέπει να
εναρμονίζονται με το ιστορικό του τραγουδιού. Ο κορυφαίος πρέπει να βιώνει το
τραγούδι και να ανταποκρίνεται στο ύφος αυτού και δε θα πρέπει να παρασύρεται
σε υπερβολές. Ο κορυφαίος στο Τσάμικο πρέπει να εκστασιάζεται αλλά να μην
επιδίδεται σε κατάχρηση κινήσεων. Ο κορυφαίος πρέπει να γνωρίζει ποιες κινήσεις
του ταιριάζουν και όχι να αντιγράφει κινήσεις που δεν του ταιριάζουν και είναι
πέρα των δυνατοτήτων του. Ο χορός έχει τα ίδια βήματα κατά όλη τη διάρκεια του
χορού και δεν αλλάζουν τα βήματα κάποια στιγμή ενώ χορεύεται. Το άτομο που
χορεύει στη μία άκρη και οδηγεί τους άλλους συνηθίζει να κάνει φιγούρες, και
συγκεντρώνεται περισσότερο ο χορός στο άτομο αυτό. Π.χ μπορεί να σταματάει το
χορό και να αρχίζει να κάνει φιγούρες, και τότε οι άλλοι μένουν στάσιμοι και
παρακολουθούν το άτομο αυτό, και μετά μπορεί να συνεχίσει το χορό με βήματα που
χαρακτηρίζουν το χορό.
Η ιστορία του Τσάμικου ή Κλέφτικου
Οι Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί
στην πλειοψηφία τους είναι κυκλικοί, κι αυτό γιατί βασικό σχήμα έχουν τον κύκλο
(ημικύκλιο). Υπάρχουν βέβαια και χοροί που χορεύονται αντικριστά (αντικριστοί)
και άλλοι που χορεύονται σε ζευγάρια. Οι κυκλικοί χοροί κατάγονται από την
αρχαία εποχή, από τότε που χορεύονταν γύρω στη «θυµέλη» κοντά στην οποία
βρίσκονταν και οι αυλητές. Από τότε προέρχεται και το σημερινό έθιμο οι λαϊκοί
οργανοπαίχτες να κάθονται στο κέντρο του κυκλικού χορού. Τους κυκλικούς χορούς
ανάλογα µε το ρυθμό τους, τους διαιρούμε σε δύο βασικές κατηγορίες, τους
συρτούς και τους πηδηχτούς. Στους συρτούς, που είναι στρωτοί και διακρίνονται
για τη σεμνότητα, την απλότητα και την αρμονία, ανήκει ο Καλαματιανός, ενώ,
στους πηδηχτούς ανήκει ο Τσάμικος που εκφράζει τη λεβεντιά, την παλληκαριά και
την αντρειοσύνη Είναι χορός µε πολλές φιγούρες, άλματα, χτυπήματα και
γονατίσματα.Ο Τσάμικος, που λέγεται και
κλέφτικος, επειδή χορεύονταν από τους αρματολούς και κλέφτες, είναι ο πιο
λεβέντικος και χαρακτηριστικός απ' όλους τους Ελληνικούς χορούς. Παλιότερα ήταν
ανδρικός χορός, σήμερα χορεύεται και από γυναίκες που σχηματίζουν εσωτερικό
ημικύκλιο μπροστά από τους άνδρες. Η χορευτική αυτή διάταξη, δηλ. οι άνδρες
πιασμένοι από τα χέρια στον εξωτερικό κύκλο και οι γυναίκες μπροστά από τους
άνδρες στον εσωτερικό, µε την οποία χορεύουν και σήμερα ακόμη σε πολλές
περιοχές και κυρίως στα χωριά της Ηπείρου, καθιερώθηκε από σεμνότητα για να µην
κρατάει ο νέος το χέρι της νέας μέχρι να έρθει η σειρά τους να χορέψουν.
Το
όνομά του ο Τσάμικος το πήρε από την Τσαμουριά, περιοχή της Παραμυθιάς και
μερικών άλλων χωριών του Νομού Θεσπρωτίας. Τα βήματά του ποικίλλουν από περιοχή
σε περιοχή. Συνήθως στα χωριά, όταν συμμετέχουν και οι γυναίκες, χορεύεται µε 8
ή 10 βήματα και πολύ περιορισμένα µε 12. Φιγούρες εκτελεί µόνο ο πρώτος άνδρας,
ενώ οι υπόλοιποι (άνδρες και γυναίκες) ακολουθούν µε τα απλά βήματα του χορού.
Όταν όμως ο χορός χορεύεται µόνο από άνδρες, τότε είναι πολύ δύσκολο να
διακρίνουμε βήματα και μάλιστα όταν ο πρωτοχορευτής είναι «μερακλής;» και
χορεύει «στον τόπο» όπως συνηθίζουν να λένε στα χωριά. Σήμερα έχει καθιερωθεί
πια να χορεύεται και µε 12 βήματα στα σχολεία, διαφορετικά βέβαια από τα 12
βήματα που χορεύουν στα χωριά, και από οργανωμένα χορευτικά συγκροτήματα που
για να εντυπωσιάζουν περισσότερο εκτελούν συγχρόνως όλοι οι χορευτές τις ίδιες
φιγούρες που συνήθως στα πανηγύρια εκτελεί ο πρώτος. Όπως στον Καλαματιανό,
έτσι και στον Τσάµικο έχουμε πολλές παραλλαγές (φιγούρες). Η λαβή των χεριών
γίνεται απ' τις παλάμες µε λυγισμένους τους αγκώνες. Το μέτρο του χορού είναι
τα 3/4. Κατά την αρχική θέση του χορού, το δεξί πόδι σταυρώνει πάνω από το
αριστερό στα δάχτυλα.
δ
Άρθρο για το τσάμικο
Γνήσιος Ελληνικός ρυθμός . Χορεύεται και αυτός από ομάδα που πιάνεται χέρι-χέρι
και ο πρώτος σέρνει και εδώ τον χορό . Ο Τσάμικος χορεύεται σχεδόν σε όλη την
Ελλάδα. Θέλει απόλυτο ρυθμό στον βηματισμό και τις φιγούρες. Δείχνει τη λεβεντιά του άντρα ή τη λυγεράδα και την ευπρέπεια της γυναίκας .
«ΔΟΜΗ»
Μέτρο ¾
(=6/8α) |8ο., 16ο, 8ο, ,8ο,8ο,8ο | : {V. ,^ ,V, Λ,V,Λ} }
(όγδοο
παρεστιγμένο, δέκατο έκτο,όγδο,όγδο,όγδο,όγδοο)
Μέσα στο μέτρο
έχουμε 6 χρόνους :
Επειδή είναι
αδύνατον να τον μετράμε όπως απεικονίζεται ,στην πράξη τα πράγματα
απλουστεύονται:
Στον παραπάνω
πίνακα βλέπουμε πως έχουμε 6 χρόνους . Μετατρέπουμε αυτόν τόν πίνακα έτσι ώστε να έχει 3 χρόνους 1/4ου έκαστος (3/4α =6/8α ) :
Συνεπώς μετράμε τον
ρυθμό έτσι: το
πόδι κάτω (μπότα ) μετράει μόνο τον 3ο και 1ο χρόνο κάνοντας
ανάλογη παύση στον δεύτερο.
Ουσιαστικά έχουμε τρία μέρη: ένα ζεύγος ήχων (3ος , 1ος ) καί μια παύση σε ίδους χρόνους .
Δηλ 3ος=V, 1ος=V, 2ος= (-)
Στον παρακάτω
πίνακα βλέπουμε την αντιστοιχία του ρυθμού (6/8ων -> 3/4ων) καθώς και τη προσαρμογή της μελωδίας στον
ρυθμό:
Παίρνουμε για
παράδειγμα το γνωστό μας Τσάμικο : «Κάτω στου Βάλτου»
Yπενθυμίζω
πως τo “” στη σημειογραφία σημαίνει αλλαγή οκτάβας (υψηλότερη ή
χαμηλότερη αντίστοιχα).
Οπτικό δείγμα στο πεντάγραμμο:
Στο 9,10,11ο μέτρο
( δηλ. εκεί που αρχίζει το τραγούδι «Kάτω στου Βάλτου......») παίζω
μόνο
τη μπότα
μέσα στον ρυθμό (δηλ. 3+1ο +(-) χρόνο) για να γίνει αντιληπτή η «κύρια ως πρός
το μέτρημα» εφαρμογή του ρυθμού. ΄Αλλωστε και ένας χορευτής με βάση αυτό
χορεύει τον τσιάμικο.Σημειώνεται ότι τά κομμάτια αυτά τά
έγραψα σε όσο το δυνατόν απλούστερη «εκπαιδευτική» μορφή
προκειμενου να γίνει κατανοητός ο ρυθμός και μόνο. Ως έχω αναφέρει και στα προγενέστερα άρθρα μοιράζομαι το κέφι μου μαζί σας, σαν απλός ερασιτέχνης και με βάση αυτή την ιδιότητα πρέπει να αξιοολογείται το άρθρο (όχι μόνο τα δικά μου,
αλλά κατα την γνώμη μου και όλων των μελών, όταν πρόκειται για κάτι το
προσωπικό). ΄Αλλωστε πιστεύω πως η Κοινότητα του Musicheaven στην οποία έχω την τιμη να είμαι μέλος, αυτό το σκοπό έχει: Να
μοιραζόμαστε τι ς σκέψεις και γνώσεις μας , όσες
αυτές και αν
είναι . Ας μου επιτραπεί επ’ ευκαιρία να συγχαρώ δημοσίως τον διαχειριστή για την άψογη οργάνωση και λειτουργία της Κοινότητος αυτής. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι μέσω των σχετικών άρθρων μου, διδάσκεται μουσική. Δεν είμαι ειδικός. Κατα την προσωπική μου γνώμη, αν κάποιος θέλει να
ασχοληθεί
«παραπέρα»
από το να κάνει το κέφι και να ικανοποιήσει το μεράκι του, καλό είναι να παρακαλουθήσει μαθήματα σε κάποιο ωδείο ή
σε δασκάλους μουσικής, όπου εκεί γίνεται μεθοδευμένη δουλειά.Το να αποτυπώσεις βέβαια τους ρυθμούς
σε ένα χαρτί ή σε μια οθόνη Η/Υ είναι πάρα πολύ δύσκολο και δεν ξέρω κατά πόσο
γίνομαι καταναοητός, αλλά πιστεύω πως γίνεται μια γενική περιγραφή αυτών, ώστε ο αναγνώστης να παίρνει μια στοιχειώδη
τουλάχιστον ιδέα. Προσπάθησα και θα συνεχίσω (ως έχω υποσχεθεί), με μεγάλη μου βέβαια χαρά και συνέπεια, να ολοκληρώσω σταδιακά και «εν καιρώ» (δεν θέλω να καταχραστώ την
«φιλοξενία») την ενότητα σχετικά με τους Ελληνικούς ρυθμούς. Παράλληλα ευχαριστώ
τα μέλη που με προτρέπουν γι’αυτό. Ευχαριστώ για μια φορά ακόμη για την ανάγνωση
Γιάννης «ΡΕΤΕΟΣ»
